Khái niệm quyền dân sự và việc thực hiện quyền dân sự
Từ việc giới hạn việc thực hiện quyền dân sự thì theo đó quyền dân sự được hiểu là những quyền lợi mà cá nhân hoặc pháp nhân được pháp luật công nhận và bảo vệ trong các quan hệ pháp lý về tài sản, nhân thân và các quan hệ khác liên quan đến đời sống xã hội. Những quyền này bao gồm quyền sở hữu, quyền thừa kế, quyền tự do giao dịch, quyền yêu cầu bồi thường thiệt hại, v.v.
Việc thực hiện quyền dân sự là quá trình cá nhân hoặc pháp nhân thực hiện các quyền lợi của mình theo quy định của pháp luật. Việc này có thể được thực hiện thông qua các hành vi như ký kết hợp đồng, khởi kiện, yêu cầu cơ quan có thẩm quyền giải quyết tranh chấp, v.v.
Các nguyên tắc giới hạn việc thực hiện quyền dân sự
Pháp luật Việt Nam quy định các nguyên tắc giới hạn việc thực hiện quyền dân sự nhằm đảm bảo quyền lợi của cá nhân không làm ảnh hưởng đến lợi ích của cộng đồng, xã hội và các chủ thể khác. Dưới đây là một số nguyên tắc cơ bản:
Nguyên tắc không xâm phạm quyền, lợi ích hợp pháp của người khác
Quyền dân sự của một người không được phép xâm phạm đến quyền và lợi ích hợp pháp của người khác. Điều này có nghĩa là việc thực hiện quyền dân sự phải tuân thủ các quy định của pháp luật về bảo vệ quyền lợi của bên thứ ba, chẳng hạn như không được sử dụng quyền sở hữu để làm ảnh hưởng đến quyền sở hữu của người khác.
Ví dụ: Một người có quyền sở hữu mảnh đất, nhưng họ không được phép sử dụng mảnh đất đó để xây dựng các công trình gây ảnh hưởng đến môi trường sống của cộng đồng xung quanh.
Nguyên tắc tuân thủ pháp luật và đạo đức xã hội
Việc thực hiện quyền dân sự phải tuân thủ các quy định của pháp luật và các chuẩn mực đạo đức xã hội. Điều này có nghĩa là mọi hành vi sử dụng quyền dân sự đều phải phù hợp với quy định pháp luật và không trái với các giá trị đạo đức, văn hóa truyền thống của xã hội.
Ví dụ: Một người có quyền tự do kinh doanh, nhưng họ không được phép kinh doanh các mặt hàng cấm theo quy định của pháp luật như ma túy, vũ khí, chất nổ, v.v.
Nguyên tắc không được lạm dụng quyền dân sự
Việc lạm dụng quyền dân sự để gây thiệt hại cho người khác hoặc để trục lợi là hành vi bị cấm. Pháp luật Việt Nam quy định rõ ràng rằng, mọi hành vi lợi dụng quyền dân sự để gây hại cho người khác đều bị xử lý nghiêm khắc.
Ví dụ: Một người có quyền khởi kiện, nhưng họ không được phép khởi kiện một cách vô căn cứ hoặc với mục đích gây phiền hà cho bên bị kiện.
Các quy định pháp luật về giới hạn việc thực hiện quyền dân sự
Các quy định về giới hạn việc thực hiện quyền dân sự được thể hiện trong nhiều văn bản pháp luật khác nhau, từ Hiến pháp, Bộ luật Dân sự, đến các văn bản luật chuyên ngành.
a. Hiến pháp 2013
Hiến pháp năm 2013 của Việt Nam quy định tại Điều 14 rằng, quyền con người, quyền công dân chỉ có thể bị giới hạn trong những trường hợp cần thiết vì lý do quốc phòng, an ninh quốc gia, trật tự, an toàn xã hội, đạo đức xã hội, và sức khỏe của cộng đồng. Điều này là cơ sở hiến định cho việc giới hạn quyền dân sự trong thực tiễn.
b. Bộ luật Dân sự 2015
Bộ luật Dân sự năm 2015 quy định rõ ràng về giới hạn quyền dân sự tại Điều 16: “Mọi người có quyền thực hiện quyền dân sự của mình, nhưng không được gây thiệt hại đến lợi ích của Nhà nước, lợi ích công cộng, quyền và lợi ích hợp pháp của người khác”.
Điều này khẳng định nguyên tắc rằng quyền dân sự phải được thực hiện trong khuôn khổ pháp luật và không được xâm phạm đến quyền lợi của các chủ thể khác.
c. Các văn bản luật chuyên ngành
Ngoài các quy định chung trong Hiến pháp và Bộ luật Dân sự, các văn bản luật chuyên ngành như Luật Đất đai, Luật Kinh doanh bất động sản, Luật Bảo vệ môi trường, v.v., cũng đưa ra các quy định cụ thể về giới hạn việc thực hiện quyền dân sự trong từng lĩnh vực cụ thể.
Thực tiễn áp dụng giới hạn thực hiện quyền dân sự
Trong thực tiễn, việc áp dụng các giới hạn đối với quyền dân sự thường gặp nhiều thách thức do tính phức tạp của các quan hệ pháp lý và sự đa dạng của các tình huống thực tế. Dưới đây là một số ví dụ minh họa:
a. Tranh chấp đất đai
Trong các vụ tranh chấp đất đai, một trong những nguyên nhân phổ biến là do các bên lạm dụng quyền sở hữu hoặc sử dụng đất. Chẳng hạn, một người xây dựng công trình lấn chiếm đất công cộng hoặc đất của người khác, gây ra tranh chấp và mâu thuẫn.
Pháp luật quy định rõ ràng rằng, mọi hành vi lấn chiếm, sử dụng đất không đúng mục đích hoặc không tuân thủ quy hoạch đều bị xử lý. Việc giới hạn quyền dân sự trong trường hợp này nhằm đảm bảo trật tự, an ninh và lợi ích chung của xã hội.
b. Kinh doanh không đúng ngành nghề đăng ký
Một số cá nhân, tổ chức có quyền kinh doanh nhưng lại thực hiện kinh doanh các ngành nghề không đúng với đăng ký, hoặc kinh doanh các ngành nghề bị cấm. Đây là hành vi lạm dụng quyền dân sự và bị pháp luật nghiêm cấm.
Pháp luật về kinh doanh quy định rõ ràng rằng, mọi hành vi kinh doanh trái phép đều bị xử lý nghiêm khắc, nhằm bảo vệ trật tự kinh tế và lợi ích của người tiêu dùng.
